ئەشعەریەکان - ئەبو حەسەنی ئەشعەری

#أبو_حەسەنی_ئەشعەری_و_مردنی_لە_شاری_ئەحساء
بە باشم زانی لەدوای بڵاو بونەوەی حاڵی مردنی ابو الحسنی ئەشعەری و مقۆ مقۆی خەڵکی تێیدا ئەم پۆستە بکەم و دەڵێم 

ابو الحسنی ئەشعەری لەدوای ئەوەی ٤٠ ساڵ لەسەر مەزهەبو ڕێچکەی مولحدانی موعتەزلە بوو کە سەلەف و پێشەوایانی ئومەت بە درێژای تاریخی موعتەزلە تەکفیریان ئەکردن وە لەعنەتیان لێ ئەکردن
  پێشەوای مالکیەکان ابن فەرموخی مالکی کە ساڵی ١٧٦ ی هیجری وەفاتی کردوە پرسیاریان لێ کرد دەربارەی موعتەزلەکان ئەویش فەرموی : ‹جا ئیشتان بە موعتەزلە چیە ؟
لەعنەتی الله لە موعتەزلەکان بێت پێش ڕۆژی قیامەت وە لەڕۆژی قیامەتیشدا وە دوای ڕۆژی قیامەتیش وە بە درێژای ژیان و هەتا هەتایە بەنەفرەت بن ›ترتیب المدارك للعياض ٣/١١١

وە ئاشکرایە لاتان کاتێک موعتەزلەکان دەسەڵاتی مەئمونیان قۆستەوە چیان کرد بە موسوڵمانان و ئەهلی سونە و چی کوشتارێکیان نایەوە تەنانەت ژن و پیاویان لەیەک جیا ئەکردەوە گەر پیاوەکە نەی گوتایە قورئان مەخلوقە و ژنەکەیان لێ ئەسەندەوە بەزەبری قازی .

بۆیە ٤٠ ساڵ ابو حەسەنی ئەشعەری لەسەر ئەم ئیلحادە بوە و بێ دین بوە 

دواتر واز لەو ڕێچکەیە دێنێت و دەچێتە سەر ڕێچکەی ابن کولاب کە ئەویش لە بناغەدا یەهودی بو وە خوشکەکەی باسی ئەکات کە گوتویەتی خۆم ئەکەم بەناو موسوڵماناندا تا دینەکەیان لێ بشێوێنم
بۆیە ابو طاهری سِلەفی دەی گوت :
وأتباع ابن كُلاب كِلاب ...هم في الحقيقة من شر آل 

 وە ابو حەسەنی ئەشعەری دەبێتە تەلەبەو شوێنکەوتەی ابن کلابی زندیق کە ئیمام احمد تەکفیری کردوە و تەنانەت ابو حەسەنی ئەشعەری لە کتێبەکەیدا بەناوی -مقالات الإسلامیین-کەباسی هەچی فرقەی موخالفە کردویەتی باسی کولابیەکان ناکات بەخراپە بە یەک دێڕێش وە لەسەر ئەو ڕێچکە بەردەوام ئەبێت و لەسەر بنەما فەلسەفیەکانی هەر ئەمێنێتەوە وەک ابن فورک کە تەلەبەی تەلەبەکانی ابو حەسەنی ئەشعەریە کتێبێکی نوسیوە بەناوی -مجرد مقالات الأشعري-
کە نزیکترین کتێبە لە ابو حەسەنی ئەشعەری خۆیەوە کە باسی بیرو باوەڕی ابو حەسەنی ئەشعەری کردبێت لە ڕوانگەی کتێبو فەتواو نوسینەکانی ابو حەسەنی ئەشعەری خۆیەوە  
كە ئێرا جێگای ئەوە نیە کە باسی ئەوەبکەین ابن فورک چی گوتوە و چی نەکوتوە
 ئەوەی بیەوێت بزانی ابو حەسەنی ئەشعەری چی زندیقێک بوە با بچێت کتێبەکەی ابن فورک بخوێنێتەوە 

بێ گومان ابو حەسەنی ئەشعەری ناسراو نەبو لە سەردەمی خۆیدا و زەلیل بوو وەک چۆن ئەهلی کەلام بەردەوام زەلیل بون و سەر شۆڕ بون ئەوەبو ابو حەسەنی ئەشعەری دواتر لە بەصڕەوە هاتە بەغداد و لەوێ چوە لای پێشەوا بەربەهاری و بەربەهاری قسەو وتەکانی ئەشعەری قبوڵ نەبو  
دوای بەسەر هاتی ڕۆشتنی ابو حەسەنی ئەشعەری بۆلای پێشەوا بەربەهاری ابو یعلی لە کتێبی طبقات الحنابلة دا دەفەرموێت :‹فخرج من عنده، وصنف كتاب «الإبانة» فلم يقبله منه، ولم يظهر ببغداد إلى أن خرج منها.›

واتا ابو حەسەنی ئەشعەری کە بەربەهاری حسابی بۆ نەکردو قسەکانی قبوڵ نەکرد چوە دەرەوە لەماڵی بەربەهاری و ڕۆیشت کتێبی الإبانة ی نوسی و دیسان بەربەهاری ئەو کتێبەیشی لێ قبوڵ نەکرد چونکە وەک مەزهەبی کولابیەکان نوسیویەتی و تەجەهومی تێدایە -ئەمە تائێستا زانراوە 
ئەوجا ابو یعلی دەڵێت :‹ولم يظهر ببغداد إلى أن خرج منها.›
واتا:‹ ابو حەسەنی ئەشعەری خۆی و کتێبەکەیشی دەر نەکەوتن هەتاوەکو ئەوکاتەیشی ابو حەسەن لە شاری بەغداد ڕۆشتە دەر ›

کەوایە ابو حەسەنی ئەشعەری لە کۆتاییا لە بەغدادیشا نەبوە و ڕۆشتوە لەوێ 
پرسیارەکە ئەوەیە کە بۆکوێ ڕۆیشتوە؟
وەڵامی پرسیاڕەکە ئەوەیە کە ئەهوازی و ابو حەسەنی کەرجی کە ئیمامی شافعیەکان بوو وە تەکفیری ئەشعەریەکانی بە ئاشکرا ئەکرد باسیان کردوە کە ابو حەسەن ڕۆیشتوە بۆ ئەحساء !

ئێ باشە ئەی ئەحساء لەکوێیە؟!
ئەحساء لە بەحرەین بوە و شارو جێگەی قەڕامطە مولحدە ئیباحیەکان بوە کە بیرو باوەڕیان وابو دەیان گوت :هەرکەس خوشکو کچێکی جوانی هەبێت چی مەجبورە بیدات بەکوڕی خەڵک خۆی شایستە ترە بیکاتە ژنی والعیاذ بالله 

بۆیە ئەحساء شارێک بو لە بەحرەین لە کۆتای ساڵەکەنی قەرنی سێهەمی هیجریدا قرامطەکان زاڵ بون بەسەریدا و لەوێ جێگیر بون و هێزو دەسەڵاتیان گرتە دەست و لەویەوە تەشەنەیان سەند 
ابو مەنصوری ئەزهەری ساڵی ٣٧٠ ھ وەفاتی کردوە دەی فەرمو:‹ئەحساء شوێنو شاری قەرامطەکانە ›

بۆیە ئەهوازی سەرەتا باسی ئەوەدەکات کە ابو حەسەنی ئەشعەری چۆتە ئەحساء کە جێگای فسق و فجور بوە و دەڵێت : ‹وە ئەشعەری بەردەوام ئەم شارەو ئەوشاری ئەکرد وتەو بۆچونەکانی وەر نەئەگیران وە کەس حسابی بۆی نەئەکرد ،وەناوی هەر نەبو وە خەڵکی قبوڵیان نەبو ،لەناو وڵاتی موسوڵمانانا جێگایەکی نەئەدۆزیەوە تیای بژی وە لە باوەشی موسوڵمانانا سەربەرزی بەدەست نەهێنا،وەکەس لە زانایان سەردانیان نەئەکرد، هەتاوەکو ڕۆشتە شاری ئەحساء و لەوێ نیشتەجێ بو ، کەشارێک بو موسوڵمان تێیاندا دانەئەنیشت وە ئیماندار خۆی بۆ نەئەگیرا لەناویاندا ،بەڵکو تەنها فاسقو فاجرو بەڕەڵاکان ئەچونە ئەوێ هاوڕێو هاو ڕێبازی قەرامطەکافرەکان ، وە هەتاوەکو مردیش ابو حەسەن هەر لەوێ مایەوە ،ڕەحمەتی الله ی لێ نەبێت ،وە الله گۆڕی ئاوەدان نەکات و ئاگر بکاتە جێگاو مەنزڵی›مثالب ابن ابي بشر ص٧٦

کەوایە باسمان کرد ابو حەسەن لە بەغداد ڕۆشتوە وە چوە بۆ ئەحساء کە ئەمە جێگای پرسیارە ئایا خێرە ابو حەسەن ئەچیت بۆ شارێک کە فسقو فجورو ئیباحیە و بێ دینو مولحدەکان تێیدا دانیشتون؟!!

بۆیە ئەهوازی دوای ئەوە بەسەرهاتێک باس ئەکات 
ئەویش قسەی خۆی نیە و ئەمە بەسەر هاتەکەیە

ئەهوازی دەڵێت: گوێ بیستی ابو عبدالله محمدی کوڕی محمدی کوڕی عەلانی مەحرەسی بوم لەمەکە کە کەسێکی شارەزابو لە ئەخبارو ئادابدا وە پیاوێکی چاکو بۆخوا سوڵحاو بو وە لە لای مولتەزەمی کەعبە بو و خواحافیزی ئەکرد و طەوافی ماڵ ئاوایی ئەکرد لەگەڵ حاجیەکانی خوراسان بۆ ئەوەی بکەڕێنەوە بۆ شاری خۆیان منیش چومە تەنیشتیەوە و داوام لێی کرد دۆعام بۆ بکات ،ئەویش دۆعای زۆری کردو هەر ئەگیریاو دڵی پڕ بو ،پاشان دەستێکی هێنا بەدەمو چاویدا لەدوای دۆعا کردنەکەو و پێی گوتم : ‹گوێ بگرە شتێکت پێ ئەڵێم لەمنەوە وەری بگرە و خەوی ئەشعەریەکانی پێ بزڕێنە : ئەبو حەسەنی ئەشعەری لە ئەحساء مرد بەسەر پشتی مناڵێکەوە مرد ،لەعنەتی الله ی لێبێت و الله ڕسوای کات ،وەجەهەنەم بکاتە جێگاو مەنزڵی وە هەمو ئەوانەشی بیرو باوەڕیان وەک ئەو وایە ›مثالب ابن ابي بشر ص٧١
پاشان ئەهوازی ئەڵێت:‹خۆ ئەگەر مەبەستم ئەوە نەبێت کە ئەمەوێ نوسینەکەم درێژ نەبێتەوە ئەوە زیاتر لەسەر ئەم باسە ئەڕۆشتم کە ئەبو حەسەن لە ئەحساء چۆن مردوە و چی ڕویداوە›

هەر بۆ زانیاریش ئەبو حەسەن کەخۆی پاڵداوەتە لای ئەشعەریەکان کە ئەبو موسی ی ئەشعەری لە وانە هۆکارەکەی ئەوەیە کە 
ابو حەسەنی ئەشعەری ناوی علی کوڕی اسماعیلی کوڕی ابي بشرە 
ابو بشر کە باپیریەتی بەندەو کۆیلەیەکی یەهودی و جولەکە بوە و ئەو کەسەی کەئازادی کردوە لە قەبیلەی ئەشعەریەکان بوە و بەو هۆکارەوە خۆی پاڵ داوەتە لای ئەشعەریەکان 
ئەگەرنا لە مناڵو نەوەی یەهودو سەبایای ئومەتی غەیری ئیسلام بوە بۆیە لەناو بەصرەدا خۆی و هاوەڵەکانی پێیان ناخۆش بوە بانگیان بکرادایە بە ابن ابي بشر واتا نەوەکەی ابی بشر چونکە باپیری ناسراو بوە کە یەهودی بوە .

لە عبدالله ی کوڕی عەمری کوڕی عاصەوە هاتوە کەفەرمویەتی : ‹دینی بنو اسرائیل جێگیر بو هەتا ئەو کاتەی نەوەی کۆیلەکانی قەومەکانی تر گەورە بون و بێ دینیان لە ڕقو کینەی باو و باپیرانیان تەشەنە پێدا و گومڕا بونو خەڵکیشیان گومڕا کرد ›المصنف لابن ابي شیبة ٣٧٥٩٢
وە بەهەمان شێوە عومەری کوڕی عبدالعزیز وای دەفەرمو 
وە سەلەف دەیان فەرمو:‹ هەر زندیقو نەوەی کۆیلەکانیش ئەم دینی ئیسلامە ئەشێوێنن ›
بۆیە سەیر ئەکەی سەرەتای وتەی جەهمیەکان کەئەیان گوت قورئان مەخلوقە ئەگەڕێتەوە بۆ
- لەبیدی کوڕی ئەعصەمی- یەهودی کە سحری لە رسول الله کرد و جەعدی کوڕی درهەم لە کەسێکەوە وەری گرت کە ناوی- ئەبانی کوڕی سەمعان -بوو وە زندیق بوو 
وە جەعدی کوڕی درهەم خۆی صابئە بوە کە دوژمنی پێغەمبەرانن بۆیە یەکسەر ئەی ویست طەعن لە پێغەمبەر ابراهیم و موسی بدات علیهم السلام
دواتر جەهمی کوڕی صەفوان کە نەوەی مەجوس بوە 
دواتر بیشری مریسی کە باوکی یەهودی بوە 
دواتر ابن کولاب کە خۆی یەهودی بوە و بە فێڵو زەندەقە خۆی وەک موسوڵمان نیشان داوە تا خەڵکی گومڕا بکات 
دواتر ابو حەسەنی ئەشعەری کە نەوەی یەهود بوە و ٤٠ ساڵ مولحد بوە 
ئەمە حەقیقەتی ئەم زەندەقەو بێدینیەیە کە ئێستا تەشەنەی پێ ئەدرێت 

بۆیە دێینەوە سەر باسەکەمان ابو حەسەنی ئەشعەری لە ژیانیدا زەلیل بوە لێی باسکراوە کە تهاونی بە عبادات کردوە و نوێژی بێ دەست نوێژی کردوە و ئەمانە لێوەی شائع بون
 بۆیە ئەشعەریەکان لە دەوڵەتی سلجوقیەکاندا لەسەر مینبەرەکانەوە لەدوای نوێژی جومعە لەعنەتیان لێ ئەکرا هەتاوەکو ساڵی ٤٥٨ ی هیجری کێیش ئەیەوێ زانیاری زیاتری هەبێت لەو باسە بابچێت تاریخو ژیانی- محمد طوغرول بەگی- سلجوقی بخوێنێتەوە بزانە چۆن فەرمانی کردوە لەعنەتیان لێ بکرێت لەسەر مینبەرەکانەوە .

بۆیە دەڵێین کەسێک لە ژیانیدا چل ساڵ مولحد بوبێت وە باوەڕی بە الله یەک نەبێت کە دەبینێت و دەبیستێت ئیتر بۆلێی بترسێت ؟
باوەڕی بەوە نیە الله قسەی کردبێت و قورئان لە الله وە دەر چوبێت و ئەڵێت داڕێژراوی موحەمەدە و محمدیش مەخلوقە ڕەنگە هەڵەی کردبێ لەدەر بڕینیدا چۆن حساب بۆ قورئان ئەکات ؟
کەسێک باوەڕی بوە نەبێت الله لەسەرو ئاسمانەکان مەوجودەو وەحی ناردۆتە خوارەوە چۆن باوەڕ بەوە ئەکات جبریل لەلایەن الله وە نێدرابێت ؟
وە کەسێک کە بڵێت بەس باوەڕت وابێت خوایەک هەیە ئیتر تۆ موسوڵمانیت و ئیمانت کامڵە ئیتر بۆ خۆی لە خراپەو فاحشە ئەگێڕێتەوە ؟!
بۆیە ئێمە دەربارەی ئەشعەری کوفرەکانیمان لە باسی ئەسماء و صفاتدا وە لە باسی ئیماندا کە ئەڵێ هەرکەس بەس بە دڵ بزانێت خوا مەوجودەو هەیە ئەوە ئیمانی تەواوی هێناوە و موسوڵمانە  
ئەمانەمان بەلاوە گەورە ترە لەوەی کە بەسەر پشتی مناڵێکەوە مردبێت  
وە سەیریش نیەو موستەحیلیش نیە ئەوە چۆنکە کەسێک لە دونیادا کوفر نەمابێت ئیلا کردبێتی ئیتر چاوەڕێی چی لێ ئەکرێت وە چوبێتە شارێکی ئیباحی و بێ ئەخلاقی وەک شاری قەرامطەکان بۆ بەدور ئەزانرێت کە وەک ئەوانی کردبێت ؟!
خۆ ئەو لە جەهمی کوڕی سەفوان پیاوتر نەبوە کە ٤٠ ڕۆژ وازی لەنوێژ هێنا !
لە بیشری مریسی باشتر نەبوە کە وەک یەهودیەکان قەلەنسوەی لەسەر ئەکرد!
بەقەی حارسی محاسەبی شارەزا نەبوە کە تەلەبی ابن کولاب بو ئەویش نەسیحەتی خەڵکی ئەکرد  
شەوان ئەچو لەپەنجەرەوە سەیری خەنە بەندانی ئافرەتانی ئەکرد کە کەشف بو و پێیان زانی ئەی گوت : ‹ویستومە بزانم حور العین چۆنن و بیری بەهەشتم کەوێتۆ!›
ئێ ابو حەسەنی ئەشعەریش بەر بڵاو بوە کە بەو جۆرە مردوە بۆیە لەکۆتایدا شایەتی کەسێکی تر دێنم کە نەتوانن ڕەدی بکەنەوە ئەویش شایەتی پێشەوای شافعی مەزهەبەکانو زانای ئەهلی سونە 
ابو الحسن محمدی کوڕی عبدالملک ی کەرەجی 
کە تا ئێستاش ئەشعەریەکان لێی ئەترسن 

ئەو پیاوەی کە ئەی گوت :‹هەرکەس بڵێت من لە فیقهدا شافعیم و لە عەقیدەیا ئەشعەریم ئەوە ئەڵێین قسەکەو دژ بەیەکە بەڵکو قسەکەو کوفرو ڕیدەیە چونکە شافعی ئەشعەری مەزهەب نەبوە ›

ئەم ئیمامە لەساڵی ٥٣٢ ی هیجری وەفاتی کردوە و قەصیدەیەکی هەیە بەناوی -عروس القصائد-
کە ابن سەمعانی دەڵێت خۆم ئەو قەصیدەیەم خوێندەوە بەسەریدا لە کەرج
  وە قەصیدەکە زیاتر لە ٢٥٠ دێڕ بوە و فەوتاندویانە والله المستعان  
بەڵام نزیکی ١٧ دێڕی گێڕدراوەتەوە و زەهەبی لە سیر اعلام النبلاء هێناویەتی  

ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە ابو حەسەنی کەرجی باسی ابو حەسەنی ئەشعەری ئەکات و زەمی ئەکات و دوای ئەڵێت :‹وەمردنەکەی لە ئەحساء بو ە بەناشرین ترین شێوە مردوە›
ئەمەش دێڕە شعرەکەیەتی 

وكان كلاميا بالاحساء موته =بأسوأ موت ماته ذو السوائب

ئێتاش ئەو چەند دێڕە شعرەی کە پێمان گەیشتوە لەو قەصیدەیە دای دەنێم تا بەر چاوی خوێنەران بکەوێت و بزانن ئەشعەریەکان کۆمەڵەیەکی زەلیل بون وە تەکفیر کڕاون  
ئەوەتا ابو حەسەنی کەرجی ساڵی ٥٣٢ ی هیجری وەفاتی کردوە فەرمون بزانن چی دەڵێت : 

محاسن جسمي بدلت بالمعائب=وشيب فودي شوب وصل الحبائب
وأفضل زاد للمعاد عقيدة=على منهج في الصدق والصبر لاجب
عقيدة أصحاب الحديث فقد سمت=بأرباب دين الله أسنى المراتب
عقائدهم أن الإله بذاته=على عرشه مع علمه بالغوائب
وأن إستواء الرب يعقل كونه=ويجهل فيه الكيف جهل الشهارب
ففي كرج الله من خوف أهلها =يذوب بها البدعي يا شر ذائب
يموت ولا يقوى لإظهار بدعة =مخافة حز الرأس من كل جانب
طرائق تجسيم وطرق تجهم =وسبل اعتزال مثل نسج العناكب
وفي قدر والرفض طرق عمية =وما قيل في الإرجاء من نعب ناعب
وخبث مقال الأشعري تخنث =يضاهي تلويه تلوي الشغازب
يزين هذا الأشعري مقاله =ويقشبه بالسم ياشر قاشب
فينفي تفاصيلا ويثبت جملة =كناقضه من بعد شد الذوائب
ويجزم بالتأويل من سنن الهدى=فجرأته في الدين جرأة خار
ولم يك ذا علم ودين وإنما =بضاعته كانت مخوق مداعب
وكان كلاميا بالاحساء موته =بأسوأ موت ماته ذو السوائب
كذا كل رأس للضلالة قد مضى =بقتل وصلب باللحى والشوارب
معايبهم توفي على مدح غيرهم =وذا المبتلى المفتون عيب المعايب

والحمد لله رب العالمین

م.سەرباز محمد,سەرباز ئەشعەری,ئەشعەریەکان کێن,مامۆستا سەرباز,مامۆستا سەرباز محمد,ئەشعەری کافرن,ئەشعەری چیە,سەرباز محمد,ئەشعەری چییە,قەشقەر,ئەشیعە,ئەشاعیرە