جەهمیەکان میراتگرانی موشریکینی قوڕەیش

ئیمامۍ الدارمي لە ڕەدۍ جەهمیەکاندا دەڵێ : پاشان ئەم ڪوفرەۍ ڪافرانۍ قوڕەیش _مەبەستۍ قەولۍ قوڕەیشە ڪە دەیانوت ئەم قورئانە محمد دەیخوێنێتەوە قەولۍ ئینسانە نەڪ ڪەلامۍ اللە_ سڕاوە بوو ڪاتێڪ اللە ﷻ سڕییەوە بە دابەزینۍ ڪەلامەڪەۍ ، بارودۆخ بەم جۆره بوو هەتا ئەوەۍ ڕەسول اللە ﷺ وەفاتۍ ڪرد لەگەڵ صەحابەڪانۍ و تابعین ، وە یەڪەم ڪەسێڪ ئەم قەولەۍ دەرخستەوە لەم ئاخیر زەمانەۍ ئیسلامدا : جعد بن درهم بوو لە بەصڕە ، وە جھم بن صفوان لە خۆراسان ، اللە ﷻ لەناوۍ بردن و ڪوشتنۍ بە خراپترین شێوەۍ ڪوشتن ، خەڵڪۍ تێگەیشت لە ڪوفرەڪانیان ، هەتا هەر ڪەسێڪ ئەو قەولەۍ دەربخستایە وەڪ ئەوان بە دیلۍ لە پێش چاوۍ خەڵڪۍ دەڪوژرا ، وە پێیان دەوترا و بانگ دەڪران بە زەنادقە.
حاڵ و بارودۆخ بەم جۆرە بوو ئەو عەقیدەیە سڕاوەبوو هەتا عولەمایان ڕۆیشتن و مردن ، وە فوقەها ڪەم بوونەوە ، ڪۆمەڵانێڪ پەیدا بوون لە ڪوڕان و نەوەۍ جوولەڪە و نەصارا ، وەڪ : بشر بن غیاث المریسۍ و هاوشێوەڪانۍ ، دەستیان دایە قوڵبوونەوە لێۍ و هەندێڪیان دەرخست ، ئەهلۍ دین و وەر؏ خۆیان لەمە لادا و پاراست ، وە شاهێدیاندا لەسەر ڪوفریان ، هەتا قاضۍ ٲبو یوسف لە نییەتۍ بوو ویستۍ عەقوبەۍ بدات ، بەڵام المریسۍ ڕایڪرد لە دەستۍ و خۆۍ گەیاندە بەصڕە.
جەهمییەڪان بەرەوام سووڪ و زەلیل و سەرپان بووەوە بوون ، هیچ قەولێڪیان لێ وەرنەدەگیرا ، وە ڪەس لاۍ نەدەڪردەوە بەلاۍ ڕەئیەڪەیانەوە ، هەتا خۆیان گەیاندە لاۍ هەندێڪ لە سوڵتانەڪان ڪە دووربوون و دانیشتنیان نەبوو لەگەڵ زانایان و فوقەها ، بۆیە هەڵیان خەڵەتاندن بەو میحنە مەلعونە ڪە خەڵڪیان بە زۆر پێ تاقیدەڪردەوە بەهێزۍ شەللاق و شمشێر.
بەم جۆرە جەهمییەڪان ساڵانێڪ دەسەڵاتیان هەبوو بەسەر ئەهلۍ سوننە و جەماعەوە بەهۆۍ هێزۍ ٳبن ٲبي دؤاد ـۍ دوژمنۍ الله و ڕەسولەڪەۍ ، هەتا متوڪل بوویە خەلیفە رحمە اللە ، بەهۆۍ ئەمەوە اللە ﷻ ئاثار و شوێنەوارەڪەیانۍ سڕییەوە ، وە سەرۍ پشتیوانەڪانیانۍ پان ڪردەوە ، هەتا ئەمر و عەقیدەۍ زۆربەۍ خەڵڪۍ ڕێڪ بوویەوە وەڪ مەنھەجۍ سەرەتا لەسەر سوننە.☟ 
ثُمَّ لم یزل هذا الڪُفر بعد ڪُفار قُریشٍ دارسًا طامسًا ، لِما طَمَسَە اللە بتنزیلە ، حتۍ مَضۍ النبي ﷺ وٲصحابە والتابعون ، فڪانَ ٲوَّل مَن ٲظھرە في آخر الزمان في الٳسلام : الجَعد بنُ دِرهَمٍ بالبصرةِ ، وَجَھمُ بخُراسان ، فقتلھما الله بِشَرِّ قِتلةٍ ، وَفَطِنَ النَّاسُ لڪفرهما ، حتۍ ڪانَ سبیل مَن ٲظھر ذالڪ في الٳسلام القتلُ صبرًا ، وحتۍ ڪانوا یُسمونھم بذالڪ : الزَّنادقة.
ثُمَّ لم یزَل طامسًا دارسًا ، حتۍ دَرَجَ العلماء ، وَقَلَّت الفقھاء ، وَنَشَٲَ نَشٲُ مِن ٲبناء الیھود والنصارۍ ، مثل : بِشر بنِ غِیاث المریسي وَنُظرائە ، فخاضوا في شيءٍ منە ، وٲظھروا طَرفًا منە ، وجانبھم ٲهل الدین والوَرَ؏ ، وشَھِدوا علیھم بالڪُفر ، حتۍ هَمّ بھم وبعقوبتھم قاضي القُضاة یومئذٍ : ٲبو یوسفَ ، حتۍ فَرّ منە المَریسي ٳمامڪ ، ولَحِقَ بالبصرة ، بزعمڪ وبروایتڪ عنە.
فلم یَزالوا مقموعین لا یُقبَل لھم قَولُ ، ولا یُلتفَت لھم ٳلۍ رٲيٍ ، حتۍ رڪنوا ٳلۍ بعض السلاطین ، الذین لم یُجالسوا العلماء ، ولم یُزاحموا الفقھاء ، فاختدعوهم بھذە المِحنة المَلعونة ، حتۍ ٲُڪرهوا الناس علیە بالسُّیوفِ والسِّیاطِ.
فلم تَزَلِ الجھمیة سَنَواتُ یرڪبون فیھا ٲهل السنة والجماعة بقُوّةِ ابن ٲبي دُؤادٍ المُحَادِّ الله ولِرسوله ، حتۍ استخلِف المتوڪِل رحمة اللە علیە ، فطَمَسَ اللە بە آثارهم ، وقَمَعَ بە ٲنصارهم ، حتۍ استقام ٲڪثرُ الناس علۍ السُّنَّةِ الٲولۍ ، والمِنھاجِ الٲول. 
نقض عثمان بن سعید علۍ المریسي الجھمي | صـ : ۳۹۲ 
المتوڪل جعفر بن المعتصم بن هارون الرشید ، ڪوڕۍ خەلیفە المعتصم ـۍ جەهمییە ڪە لە سەردەمۍ ئەودا ئیمامۍ ٲحمد و غیرۍ ئەویش تووشۍ میحنەۍ خەلقۍ قورئان بوون ، دواۍ وەفات ڪردنۍ المعتصم لە ساڵۍ ❪227❫ هیجریدا الواثق ـۍ ڪوڕۍ المعتصم دەبێتە خەلیفە ئەمیش لەسەر هەمان عەقیدەۍ باوڪۍ و مامۍ دەبێ ، هەتا ساڵۍ ❪232❫ هیجرۍ وەفات دەڪات ، ئەوڪات جعفر المتوڪل ڪە هەڵگرۍ سوننە بووه دەبێتە خەلیفە ئەو عەقیدە باتڵەۍ الواثق ـۍ براۍ و المعتصم ـۍ باوڪۍ و المٲمون ـۍ مامۍ هەڵدەوەشێنێتەوە ، ساڵۍ ❪247❫ هیجرۍ وەفاتۍ ڪردووە.

جەهمیەکان,جەهمیەکان کێن,جەهەنەم,سورەتی قوڕەیش,هۆزی قوڕەیش,بازی قوڕەیش,سەحەر قوڕەیشی,شەمسی قوڕەیشی,سەید قوتب,وێنەی قوڕئان,غوسل چییە,قوڕگ ئێشە,قوڵترین زەریا,قوڕم ساغ